آئین جشن نوروزی در تاجیکستان

جشن نوروز در تاجیکستان؛ آیین ۱۰۰۰ ساله با رنگ و طعم محلی

نوروز در تاجیکستان چیزی فراتر از یک جشن تقویمی است؛ این آیین هزارساله، روح مشترک فرهنگ ایرانی و آسیای میانه را در خود دارد، اما با رنگ و طعمی کاملاً محلی. از مراسم کهن گرفته تا غذاهای ویژه، از موسیقی و رقص گرفته تا آیین های کوهستانی، نوروز در تاجیکستان روایتی منحصربه فرد از زنده بودن سنت هاست. این مقاله سفری است به دل آیین نوروز در تور تاجیکستان؛ تا ببینیم چگونه این کشور کوچک، با طبیعتی باشکوه و فرهنگی غنی، همچنان مشعل دار یکی از اصیل ترین جشن های جهان است.

ریشه های نوروز در سرزمین تاجیکستان

جشن نوروز در تاجیکستان نه یک رویداد وارداتی، بلکه بخشی از شناسنامه تاریخی این کشور است. از دوران ساسانیان تا دوره سامانیان، از شعر فردوسی تا قصاید رودکی، تاجیکستان بخشی از حوزه تمدنی ایران فرهنگی بوده که نوروز در آن جایگاهی ویژه داشته است. چنانچه قصد سفر به تاجیکستان را دارید پیشنهاد میکنیم راهنمای سفر به تاجیکستان را مطالعه نمایید.

نوروز در ادبیات کلاسیک تاجیکی

شاعران بزرگ تاجیک همچون رودکی، عنصری، ناصر خسرو قبادیانی و جامی، در وصف نوروز اشعار پرشماری سروده اند. ابیات نوروزی در دیوان این شاعران به گونه ای آمده که نشان می دهد نوروز نه فقط یک جشن، بلکه یک مفهوم فرهنگی و فلسفی در جهان بینی ایرانی-تاجیکی بوده است.

استمرار سنت ها پس از اتحاد شوروی

اگرچه در دوران اتحاد جماهیر شوروی، نوروز به عنوان یک آیین «غیراشتراکی» برای مدتی به حاشیه رانده شد، اما مردم تاجیکستان در خفا یا در مناطق روستایی همچنان آن را گرامی می داشتند. پس از استقلال در سال ۱۹۹۱، نوروز نه تنها احیا شد بلکه به عنوان جشن ملی و نماد هویت فرهنگی تاجیکان در صدر قرار گرفت.

تقویم نوروزی در تاجیکستان؛ از "جشن سده" تا "هفت سین محلی"

نوروز در تاجیکستان فقط به روز اول فروردین (۲۱ مارس) محدود نمی شود؛ این جشن گاه تا ده روز ادامه دارد و شامل مجموعه ای از مناسک سنتی، فرهنگی، و خانوادگی است.

آغاز با «سده» و پایان با «سیزده به در»
جشن سده که صد روز پیش از نوروز برگزار می شود، یکی از مراسم پیش نوروزی در برخی مناطق تاجیکستان است.

در طول نوروز، مردم به دید و بازدید می پردازند، موسیقی سنتی اجرا می شود، مسابقات محلی مانند بزکشی و کشتی پهلوانی برگزار می گردد.
روز سیزدهم نیز در برخی نواحی، با طبیعت گردی، پیک نیک و دعا برای برکت سال آینده برگزار می شود.
سفره نوروزی: از هفت سین ایرانی تا سفره «هفت شین» تاجیکی
سفره نوروزی در تاجیکستان شباهت زیادی به هفت سین ایرانی دارد، اما با اندکی تفاوت محتوایی:

برخی خانواده ها، به جای اجزای عربی یا فارسی، از خوراکی های محلی همچون کشک، خمیر نان سنتی، یا لبنیات خانگی نیز در سفره خود استفاده می کنند.

آیین ها و نمادهای نوروزی در شهر و روستا

نوروز در تاجیکستان مجموعه ای از آیین هاست که در مناطق مختلف شکل و رنگ متفاوتی دارند. از رقص و آواز در میدان ها گرفته تا آیین های مذهبی در حرم ها و امام زاده ها، نوروز فرصتی برای بازسازی اجتماعی، اخلاقی و معنوی جامعه است.

"گُل گردانی": خوشامدگویی به بهار با ترانه و رقص

در برخی نواحی مانند بدخشان، دختران جوان با لباس های رنگارنگ و گل در دست، به در خانه ها می روند و با آوازهایی مخصوص بهار را خوشامد می گویند. این آیین کهن، نماد تازگی و دوستی است و ساکنان خانه نیز با شیرینی یا هدیه ای کوچک پاسخ محبت آن ها را می دهند.

"آتش افروزی" و "پریدن از روی آتش"

مشعل یا آتش کوچک در حیاط خانه یا میدان شهر افروخته می شود و مردم از روی آن می پرند تا خود را از بدی ها و انرژی منفی پاک کنند. این آیین در شب آخرین سه شنبه سال (چهارشنبه سوری تاجیکی) رایج است.

موسیقی نوروزی: از "رباب" تا "دوتار"

در طول ایام نوروز، گروه های موسیقی محلی در میدان ها و روستاها اجرا می کنند. سازهای سنتی مانند رباب، دوتار، نقاره، سرنا و دهل بخش اصلی جشن اند. ترانه های نوروزی اغلب ترکیبی از آوازهای شادی آور و اشعار کلاسیک فارسی هستند.

غذاهای نوروزی در تاجیکستان: جشن طعم ها و رنگ ها

یکی از شاخص ترین بخش های نوروز در تاجیکستان، آشپزی سنتی این روزهاست؛ غذاهایی که فقط در همین ایام تهیه می شوند و با خود، پیام زندگی، برکت و شادی را دارند.

"سمنک" (سمنو)؛ آیینی زنانه برای برکت سال نو

در بسیاری از مناطق تاجیکستان، درست مانند ایران، سمنک (سمنو) جایگاه ویژه ای در نوروز دارد. زنان یک شبانه روز دور دیگ بزرگی جمع می شوند، گندم جوانه زده را می پزند، آوازهای خاص می خوانند و با هم دعا می کنند. این رسم نه تنها یک آشپزی ساده بلکه یک آیین همبستگی و اتحاد زنانه است.

یکی از آوازهای سنتی سمنک پزان:

سمنک در جوش است / ما کُفچه زن ها جمعیم / دل هایمان خوش است...

"اوش" یا پلو؛ سلطان سفره نوروزی

«اوش» همان پلو تاجیکی است که در ایام نوروز، مجلل تر از همیشه تهیه می شود. گوشت گوسفندی، هویج طلایی، کشمش، نخود و ادویه های معطر در کنار برنج، غذایی بی نظیر می سازند که نشانه ی مهمان نوازی و رفاه خانواده است. پلو در نوروز نه فقط خوراک، که نماد سیر شدن دل هاست.

شیرینی ها و نان های سنتی

در خانه های تاجیکی، برای نوروز، انواع شیرینی محلی مانند:

• چک چک (نوعی شیرینی سرخ شده با عسل)
• کولچا (نان شیرین)
• پتیرک (نوعی نان لایه ای پر از کره)
• و لب لبی (لوبیا شیرین شده)

پخته می شوند و با چای سبز یا سیاه سرو می گردند.

نوروز و هویت ملی در تاجیکستان معاصر

برای مردم تاجیکستان، نوروز فقط یک رسم سنتی نیست؛ بلکه جزیی از ساختار فرهنگی و ملی آنان است. به ویژه پس از سال ها فشار فرهنگی در دوران شوروی، نوروز فرصتی شد تا مردم بار دیگر به ریشه های ایرانی تبار و زبانی خود بازگردند.

نوروز؛ ابزار دیپلماسی فرهنگی تاجیکستان

دولت تاجیکستان طی سال های اخیر، نوروز را به ابزاری برای نشان دادن هویت فرهنگی خود در سطح بین المللی بدل کرده است. جشن های رسمی با حضور مقامات عالی رتبه، دعوت از سفرا، اجرای برنامه های هنری و برگزاری نمایشگاه های صنایع دستی، از جمله تلاش هایی است که تاجیکستان برای تثبیت نوروز به عنوان میراث جهانی انجام داده است.

ثبت جهانی نوروز؛ اتحاد ملت های فارسی زبان

در سال ۲۰۱۰، با همکاری ایران، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان و چند کشور دیگر، نوروز در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد. تاجیکستان در این مسیر، فعالانه حضور داشت و اکنون نیز یکی از میزبانان اصلی «جشن جهانی نوروز» است.

بهار تاجیکستان؛ بهشت کوهنوردی و طبیعت گردی

اگر به دنبال ترکیب فرهنگ و طبیعت هستی، نوروز بهترین زمان سفر به تاجیکستان است. کوه های زرافشان و پامیر هنوز پوشیده از برف اند، اما دامنه ها در حال جوانه زدن هستند. دره ها پر از گل های وحشی و رودها پرخروش و زلال اند. سفر به دریاچه های نورک و اسکندرکول در این فصل، تجربه ای رؤیایی است.
بسیاری از تورهای نوروزی به تاجیکستان، برنامه هایی مانند بازدید از روستاهای کوهستانی، اقامت در خانه های بومی، شرکت در آیین های محلی و چشیدن غذاهای خاص نوروزی را در خود دارند.

مهم ترین رویدادهای نوروزی در شهرهای مختلف تاجیکستان

دوشنبه؛ قلب تپنده نوروز مدرن
پایتخت تاجیکستان، در روز اول فروردین (۲۱ مارس)، میزبان جشن های رسمی نوروزی است. در میدان «دوستی ملت ها» برنامه هایی مانند:

اجرای گروه های موسیقی سنتی و ملی

• رقص های آیینی
• نمایش آیین های بومی از مناطق مختلف
• رژه لباس های سنتی اقوام تاجیک برگزار می شود.

دولت، ورود به این برنامه ها را رایگان اعلام می کند تا همه مردم و گردشگران بتوانند در آن ها شرکت کنند.


خجند؛ نوروز در کنار رود سیردریا
در خجند، دومین شهر بزرگ کشور، مراسم نوروزی با رنگ محلی خاص برگزار می شود. مسابقات ورزشی بومی مانند:
"گوشتی گیری" (کشتی سنتی) "بزکشی" و جشنواره غذاهای محلی از جاذبه های اصلی نوروز در این منطقه اند.


پنجکنت؛ نوروز در دل تاریخ سغدیان
شهر باستانی پنجکنت، که به عنوان یکی از قدیمی ترین شهرهای منطقه شناخته می شود، نوروز را با بازسازی آیین های تاریخی سغدی برگزار می کند. مراسمی شبیه «پادشاهی ده روزه بهار» در میدان های تاریخی اجرا می شود.


خاروغ و بدخشان؛ نوروز در دامنه آسمان
در مناطق کوهستانی، به ویژه خاروغ، جشن های نوروزی در کنار رودخانه ها و در فضای باز کوهستانی برگزار می شود. اجرای آوازهای پامیری، بازی های محلی و پخت غذاهای بومی بخشی از این تجربه منحصربه فرد است.

موسیقی نوروزی تاجیکی؛ از دف نوازی تا لَی لَی

در ایام نوروز، صدای سازهای سنتی مانند دُنبَره، دوَلی، دف، سرنای و رباب، در کوچه و خیابان ها طنین انداز است. برخی از مشهورترین تصنیف ها و ترانه های نوروزی در مراسم شادی، رقص های گروهی و جشنواره ها نواخته می شوند.
موسیقی پامیری نیز با آهنگ های آرام و عارفانه اش، در نوروز کوهستان های بدخشان جلوه ای خاص دارد. بسیاری از گروه های موسیقی، کنسرت هایی رایگان برای مردم در پارک ها یا تالارهای شهری اجرا می کنند.